Dead Angle: een nieuw meerjarig programma dat het onzichtbare zichtbaar maakt

Cinema, en vooral documentairefilms, fungeert als een venster naar de onzichtbare lagen—de dode hoeken—van onze samenleving. Waar fictie vaak binnen de grenzen van een geconstrueerd verhaal blijft, belichten documentaires juist aspecten van de werkelijkheid die anders onopgemerkt zouden blijven—verhalen die we liever ontwijken of over het hoofd zien. Door ons mee te nemen naar onbekende plaatsen, helpen documentairefilms ons scherper naar de wereld te kijken en te begrijpen wat anders misschien verborgen zou blijven.

Om die reden hebben we Dead Angle in het leven geroepen: een meerjarig programma waarin we via filmvertoningen, gesprekken en publicaties telkens een nieuwe dode hoek onderzoeken. Elk jaar staat een ander thema centraal, soms op een complexe of onverwachte manier benaderd. Programmeur Sarah Dawson licht toe: "Met deze nieuwe aanpak willen we echt de diepte in, en het publiek uitnodigen om na te denken over waar de documentairefilm toe in staat is. We willen belichten wat normaal gesproken in de duisternis blijft of verborgen ligt achter een tweede laag. Dit programma markeert het begin van een langdurig onderzoek naar dode hoeken, inclusief die van onszelf. Samenwerken als filmprogrammeurs is een proces van wederzijdse ontdekking én confrontatie. Ook daarbij stuiten we op dode hoeken: de thema's, verhalen of perspectieven die we als programmeurs misschien over het hoofd zien.”

Dit jaar is het thema 'grenzen'. In de moderne wereld zijn grenzen zowel alles als niets. Ze zijn denkbeeldige lijnen die zowel verbinden als scheiden, vaak onzichtbaar op de grond die ze verdelen. In wezen is een grens niet meer dan een pennenstreek op een kaart, maar wel één waar elk aspect van ons sociale, politieke en economische leven omheen is georganiseerd—het leidende principe van de moderne wereldorde. Maar waarom buigt deze lijn bijvoorbeeld om die heuvel heen, of loopt ze recht door tribale gebieden? Waarom verschuiven deze lijnen elke paar decennia?

Dawson legt uit: "Grenzen op een kaart zijn niet zomaar willekeurig ontstaan; ze weerspiegelen eeuwen van veranderende menselijke geschiedenissen, gevormd door politieke interventies en conflicten, maar ook door gemeenschapszin." Deze grenzen sluiten niet altijd aan bij de identiteit van de mensen die binnen deze lijnen leven, omdat ze vaak zijn getrokken zonder rekening te houden met de werkelijkheid van degenen die ze verdelen. Toch voelen we ons vaak sterk verbonden met deze grenzen; ze vormen een essentieel onderdeel van ons gevoel van identiteit.

Dawson vervolgt: “Juist daarom zien we dat grenzen tegenwoordig vaker worden ingezet om een scheidslijn te trekken tussen 'ons' en 'de Ander', en zo het gevoel van uitsluiting en verdeeldheid versterken.” Hekken, muren en controleposten worden steeds gebruikelijker en maken van grenzen iets tastbaars in plaats van iets abstracts. Dit dwingt ons kritisch na te denken over wat deze lijnen daadwerkelijk betekenen en hoe diep ze zijn ingebed in ons denken. “In dit programma beginnen we met het erkennen van de grens zelf en onze relatie ermee. We presenteren een selectie films die deze lijnen op scherpe en gevoelige wijze onderzoeken.”

De selectie richt zich op allerlei facetten van grenzen en hun implicaties: van een dorp aan de gemilitariseerde Pools-Wit-Russische grens dat, tegen het strenge anti-vluchtelingenbeleid in, vluchtelingen opvangt en daarmee de poreusheid van die grens blootlegt, tot een film die de verstoring van territoriale verhoudingen in Papoea-Nieuw-Guinea door het Britse kolonialisme onderzoekt. De films tonen niet alleen fysieke barrières, maar ook de sociale en politieke grenzen die ons dagelijks leven vormgeven en laten zien hoe deze grenzen worden gehandhaafd, uitgedaagd of zelfs doorbroken.

Onder de bevestigde titels bevindt zich ook The Great Wall van Tadhg O'Sullivan, een essayistische documentaire die de grenzen rond Europa in kaart brengt in het licht van de migratiecrisis, gebaseerd op een kort verhaal van Franz Kafka. In Route 181, Fragments of a Journey in Palestine-Israel van Michel Kheleifi en Eyal Sivan reizen de Palestijnse en Israëlische filmmakers langs de scheidslijnen die Palestina verdelen en verkennen ze hoe mensen zich verhouden tot de grenzen die hen van hun buren scheiden.

“Menselijkheid is een belangrijk thema in deze selectie,” zegt Dawson afsluitend. “We kunnen niet zomaar grenzen afschaffen; dat zou te simplistisch zijn. In plaats daarvan willen we met dit programma het publiek uitnodigen om na te denken over wat grenzen eigenlijk betekenen, voordat we ons laten meeslepen door negatieve, schadelijke retoriek. Laten we aandacht hebben voor wat er aan de andere kant van die grens gebeurt en streven naar openheid en begrip. In een tijd waarin kwesties als migratie, nationale identiteit en klimaatverandering grenzen tot bronnen van veel leed maken, is het belangrijk om deze onderwerpen met meer nuance te bekijken. Zo kunnen we zien dat grenzen niet alleen scheidingslijnen zijn, maar ook plekken waar verschillende werelden elkaar ontmoeten en waar nieuwe mogelijkheden kunnen ontstaan."