Spotlight on Cuba: schrijf het werk van Sara Gómez terug de geschiedenis in

“It is early. A woman bustles in her home, a mother dresses her son to go to kindergarten or granny’s house. That woman is you! That mother is you! You that can’t wait for the hour to go to your job, factory, or agricultural farm. You just recently started to work, and you have occupied your place in the construction of a new society. New horizons!” – Mi aporte (My contribution), 1972

Toen ik de films van de Cubaanse regisseur Sara Gómez (1943-1974) ontdekte, veranderde mijn beeld van de Latijns-Amerikaanse revolutionaire cinema van de jaren 60 drastisch. Haar werk gaat verder dan de gebruikelijke socialistische didactiek; het is een (auto-)etnografisch gesprek over gelijkheid en revolutie.

Gómez maakte haar films tijdens het hoogtepunt van Cuba's nieuwe socialistische tijdperk. Haar films fungeerden als podium voor volksactivisme. Tijdens het kijken naar haar werk liep ik steeds op een dunne lijn tussen de dwingende ritmes van anti-imperialistische cinema en de openheid van cinéma vérité. Ze plaatste zichzelf vaak in het kader —als verslaggever, filmmaker en gesprekspartner—en benadrukte zo de rol van de camera (zoals in En la otra isla). Dit doet ze in intieme familiekronieken, zoals (Una isla para Miguel and Guanabacoa: Crónicas de mi familia), en door intersectionele discussies op gang te brengen lang voordat die term überhaupt gemunt was (Mi aporte).

Hoewel het inmiddels duidelijk is dat het werk van Sarita lange tijd naar de marges is verdrongen, kon ik het niet laten om in Nederlandse activistische filmarchieven naar sporen van haar films te zoeken. Zo kwam ik een filmprogramma uit 1973 tegen in het Amsterdamse Rozentheater, waar Isle of Youth werd vertoond door de Cineclub Vrijheidsfilms. In eerste instantie dacht ik dat dit een herontdekking van Gómez’ werk was, aangezien haar trilogie over Isle of Pines dateert uit 1968-1969. Maar na verder onderzoek bleek het te gaan om een Amerikaanse productie van het New Left Newsreel-collectief, drie jaar na Gómez’ project over hetzelfde eiland.

Dit programma biedt niet alleen de mogelijkheid om Sara Gómez’ werk een plek te geven in de geschiedenis van militante cinema, maar ook om haar films te plaatsen binnen een bredere, mondiale context van neoliberalisme.

Vooral voor millennials en Gen-Z’ers is haar werk een waardevolle socialistische crash-course. Bij het bekijken van haar film Extra hours and voluntary work valt op hoe haar visie op ‘guerilla work shifts’ verrassend actueel is binnen het huidige debat over de anti-werkbeweging en bullshit jobs. Naast arbeid richtte Gómez zich ook op haar Afro-Cubaanse roots. In een Cuba waar men beweerde dat er geen ‘Zwarte’ of ‘Witte’ Cubanen meer waren, maar enkel revolutionaire Cubanen, richtte zij haar camera juist op de Creoolse cultuur. In haar korte film Y Tenemos Sabor geeft ze de Afro-Spaanse muziektradities en verhalen van creolisering een podium.

De reis door Cuba met Gómez is een utopische tocht die helaas abrupt eindigde. In 1974 stierf ze op 31-jarige leeftijd aan een astma-aanval, terwijl haar eerste speelfilm De Cierta Manera nog in de maak was. Dit retrospectief brengt ons dichter bij een dekoloniale filmgeschiedenis waarin haar werk een blijvende erfenis zal hebben.